NGUỒN CỘI DÒNG HỌ KHUẤT Ở VIỆT NAM NHẬN DIỆN MỐI QUAN HỆ VỚI HỌ KHUẤT TRONG VĂN HÓA TRUNG HOATỪ GÓC NHÌN LỊCH SỬ – GIA PHẢ – VĂN HÓA

Tóm tắt Họ Khuất là một dòng họ có quy mô không lớn tại Việt Nam nhưng có lịch sử hình thành tương đối rõ ràng, gắn với một không gian địa – văn hóa cụ thể ở vùng Bắc Bộ. Do cùng sử dụng chữ Hán 屈 với họ Khuất trong lịch sử Trung Hoa, vấn đề quan hệ nguồn gốc giữa hai dòng họ này thường được đặt ra. Bài viết tiếp cận vấn đề trên cơ sở sử liệu, gia phả, địa danh học và bối cảnh lịch sử – văn hóa, qua đó khẳng định rằng họ Khuất ở Việt Nam là sản phẩm của quá trình bản địa hóa văn hóa chữ Hán, không phải là một chi phái huyết thống trực tiếp từ Trung Hoa.

1. Đặt vấn đề:

 Trong lịch sử xã hội Việt Nam, dòng họ không chỉ là thiết chế huyết thống mà còn là đơn vị văn hóa – xã hội quan trọng, gắn với làng xã, ruộng đất và ký ức cộng đồng. Nghiên cứu nguồn cội các dòng họ vì vậy góp phần làm sáng tỏ tiến trình hình thành dân cư, sự tiếp biến văn hóa và bản sắc dân tộc. Họ Khuất là một trường hợp đáng chú ý. Tuy không phổ biến như các họ Nguyễn, Trần, Lê…, nhưng họ Khuất lại mang một đặc điểm đặc biệt: cùng sử dụng chữ Hán 屈 với một họ cổ nổi tiếng trong lịch sử Trung Hoa. Sự trùng hợp này dễ dẫn đến nhận định rằng họ Khuất Việt Nam có nguồn gốc trực tiếp từ Trung Hoa. Tuy nhiên, nhận định đó cần được kiểm chứng bằng tư liệu và phương pháp khoa học. Bài viết này nhằm làm rõ nguồn cội của họ Khuất ở Việt Nam, đồng thời phân tích mối quan hệ giữa họ Khuất Việt Nam và họ Khuất trong văn hóa Trung Hoa, từ đó góp phần nhận diện đúng bản chất lịch sử của dòng họ này.

2. Họ Khuất (屈) trong lịch sử Trung Hoa Trong lịch sử Trung Hoa:

Họ Khuất, chữ Hán viết là 屈, là một họ cổ xuất hiện từ thời Xuân Thu – Chiến Quốc. Họ này gắn liền với nước Sở, một quốc gia lớn ở miền trung Trung Hoa cổ đại. Nhân vật tiêu biểu nhất mang họ Khuất là Khuất Nguyên (屈原), đại thần nước Sở, nhà thơ lớn, biểu tượng của tinh thần trung nghĩa và yêu nước trong văn hóa Trung Hoa. Các thư tịch cổ cho thấy họ 屈:

-Có lịch sử hơn 2.000 năm; Phát triển trong tầng lớp quý tộc và sĩ phu;

      -Có hệ thống truyền thừa tương đối rõ ràng trong không gian Trung Hoa.

Như vậy, trong bối cảnh Trung Hoa, họ Khuất là một họ cổ có địa vị và dấu ấn lịch sử rõ rệt.

3. Họ Khuất ở Việt Nam: không gian phát tích và tư liệu gia phả

3.1. Không gian phát tích Các tư liệu gia phả và nghiên cứu dòng họ hiện nay cho thấy vùng Sơn Tây cổ (nay thuộc Hà Nội) là địa bàn tập trung sớm và rõ nét nhất của họ Khuất ở Việt Nam. Nhiều chi họ Khuất ở các tỉnh phía Bắc, cũng như các nhánh di cư vào Trung và Nam Bộ, đều truy nguyên về khu vực này. Đáng chú ý, làng Khuất Động (Thanh Oai, Hà Nội) được xem là một địa danh có ý nghĩa đặc biệt. Trong lịch sử Việt Nam, việc lấy tên làng, tên đất làm họ là hiện tượng phổ biến, nhất là đối với các dòng họ hình thành sớm và gắn bó lâu dài với một địa bàn cư trú ổn định. Trường hợp họ Khuất nhiều khả năng cũng hình thành theo cơ chế này.

 3.2. Niên đại xác định được Về mặt niên đại, các gia phả hiện còn cho phép xác định khá chắc chắn rằng:

-Họ Khuất đã hiện diện rõ ràng tại Việt Nam ít nhất từ đầu thế kỷ XV;

-Nhân vật được ghi nhận sớm và rõ nhất là Khuất Quỳnh Khang, và con ông là Khuất Quỳnh Cửu, người đỗ Đệ tam giáp Đồng tiến sĩ xuất thân dưới triều vua Lê Thánh Tông. Việc có người đỗ đại khoa cho thấy họ Khuất vào thời Lê sơ đã là một dòng họ ổn định, có truyền thống học hành và vị thế nhất định trong xã hội Đại Việt.

Các ghi chép về thời kỳ sớm hơn hiện còn rời rạc, chưa đủ căn cứ khoa học để khẳng định một cách chắc chắn.

4. Phân tích mối quan hệ giữa họ Khuất Việt Nam và họ Khuất Trung Hoa

 4.1. Vấn đề chữ Hán và sự trùng hợp hình thức Họ Khuất ở Việt Nam sử dụng chữ Hán 屈, trùng hoàn toàn với họ Khuất trong tiếng Hán. Tuy nhiên, trong bối cảnh lịch sử Việt Nam, hiện tượng này không phải là cá biệt. Phần lớn các họ Việt hiện nay đều được ghi bằng chữ Hán do ảnh hưởng lâu dài của văn hóa chữ Hán trong quản lý hành chính, giáo dục và biên chép lịch sử. Vì vậy, sự trùng hợp về chữ viết chỉ phản ánh sự tiếp biến văn hóa chữ Hán, chứ không thể được coi là bằng chứng tự thân của quan hệ huyết thống.

4.2. Vấn đề huyết thống và di cư Cho đến nay:

-Không có sử liệu chính thống nào ghi nhận một đợt di cư có tổ chức của dòng họ Khuất từ Trung Hoa sang Việt Nam;

-Không có gia phả họ Khuất Việt Nam nào xác định rõ tổ tiên là người Trung Hoa nhập cư. Ngược lại, các tư liệu hiện có đều cho thấy:

 -Dòng họ hình thành và phát triển trong không gian làng xã Việt Nam;

-Gắn bó chặt chẽ với ruộng đất, hương ước, đình làng và cấu trúc cộng đồng bản địa.

Những dữ kiện này cho phép khẳng định rằng họ Khuất Việt Nam không phải là một chi nhánh huyết thống trực tiếp của họ Khuất Trung Hoa.

5. Cơ chế hình thành họ Khuất ở Việt Nam Từ các phân tích trên, có thể nhận diện cơ chế hình thành họ Khuất ở Việt Nam thông qua ba yếu tố chính:

Thứ nhất, bản địa hóa văn hóa chữ Hán. Người Việt tiếp nhận chữ Hán như một công cụ ghi chép, trong đó có họ tên, nhưng huyết thống và văn hóa nền tảng vẫn là bản địa.

Thứ hai, gắn với địa danh cư trú. Làng Khuất Động nhiều khả năng là căn nguyên trực tiếp của họ, phù hợp với quy luật hình thành họ tộc ở Việt Nam thời trung đại.

 Thứ ba, phát triển nội sinh. Dòng họ lớn mạnh trong bối cảnh lịch sử Đại Việt, không phụ thuộc vào một dòng di cư từ bên ngoài.

6. Kết luận Từ góc nhìn lịch sử, gia phả và văn hóa, có thể đi đến những kết luận sau:

-Họ Khuất ở Việt Nam và họ Khuất trong lịch sử Trung Hoa chỉ trùng nhau về chữ Hán, không có bằng chứng xác thực về quan hệ huyết thống trực tiếp.

-Nguồn cội của họ Khuất Việt Nam là bản địa, gắn với vùng Sơn Tây và các địa danh cổ ở Bắc Bộ.

 -Họ Khuất Việt Nam là một dòng họ Việt cổ, chịu ảnh hưởng văn hóa chữ Hán nhưng hình thành và phát triển độc lập trong không gian lịch sử Việt Nam.

 -Việc nhận diện đúng nguồn cội dòng họ góp phần khẳng định bản sắc văn hóa Việt Nam và tránh những ngộ nhận mang tính suy diễn.

 Tài liệu tham khảo (gợi ý) :

-Gia phả các chi họ Khuất tại Sơn Tây – Hà Nội.

-Các công trình nghiên cứu về họ tộc và cấu trúc làng xã Việt Nam. -Thư tịch cổ về họ 屈 trong lịch sử Trung Hoa.

 -Nghiên cứu về quá trình tiếp biến văn hóa chữ Hán ở Việt Nam

Khuất Đại Nam